Trong lễ hội, một số làng ở miền Bắc và miền Trung Việt Nam tổ chức thi thổi cơm thi. Các cuộc thi thổi cơm thi trên cả nước đều có thể lệ và đặc trưng riêng, như thổi cơm thi trên thuyền, thổi cơm thi cho trẻ em, nấu cơm thi đi bộ … Lễ hội văn hóa truyền thống được tổ chức để tưởng nhớ công tích của hoàng đế Pantena trong làng. Tương truyền, ông là danh tướng của vua Hồng thứ mười tám, ngoài tài chỉ huy quân đội, ông còn thường xuyên tổ chức các cuộc thi tuyển chọn nhân tài hậu cần. Ngày nay, lễ hội này vẫn là một lễ hội vô cùng độc đáo, gắn bó với phong tục tập quán của người Việt, đề cao truyền thống văn hóa của tổ tiên.
Lịch sử lễ hội thi thổi cơm ở Việt Nam
Cứ đến ngày mùng 8 tháng Giêng âm lịch hằng năm, người dân làng Thị Cấm (phường Xuân Phương, quận Nam Từ Liêm, TP Hà Nội) lại cùng nhau có mặt tại đình làng để cùng tham gia Hội kéo lửa, thổi cơm thi truyền thống. Đây là phong tục có từ lâu đời vào mỗi dịp xuân về; để cầu chúc cho người dân một năm mới no đủ, hạnh phúc và bình an.
Tương truyền, đời Vua Hùng thứ 18, quân nhà Thục sang xâm lược nước ta. Tướng quân Phan Tây Nhạc được giao thống lĩnh quân binh đi đánh giặc. Khi dẫn quân qua làng quê Hương Canh (làng Thị Cấm ngày nay), ông ra lệnh tổ chức nấu cơm thi để tuyển chọn người giỏi công việc hậu cần đi theo phục vụ quân đội. Chiến thắng giặc ngoại xâm, tướng quân Phan Tây Nhạc ở lại vùng đất này, dạy nhân dân cấy lúa, dệt vải và sửa sang nghi lễ phong tục. Sau khi qua đời, ông được nhân dân tôn thờ là Thành Hoàng làng. Để tưởng nhớ công ơn, người dân làng Thị Cấm mở Hội thổi cơm, thi vào ngày mùng 8 thang Giêng âm lịch hằng năm.
Lễ hội thi nấu cơm ở hội Thị Cấm – Hà Nội
Cuộc thi nhằm diễn lại tích của Phan Tây Nhạc, vị tướng thời vua Hùng thứ 18, đã rèn luyện cho quân sĩ thực hành một cách thành thạo, đặc biệt là nấu được cơm ăn trong điều kiện khó khăn.
Thể lệ cuộc thi: nguyên liệu là thóc, sẵn củi, chưa có lửa, chưa có nước. Các đội phải làm gạo, tạo ra lửa, đi lấy nước về nấu cơm. Cuộc thi có ba bước: thi làm gạo; tạo lửa, lấy nước và thổi cơm.
Mỗi nhóm 10 người (cả nam và nữ), họ tự xay thóc, giã gạo, dần sàng, lấy lửa, lấy nước và nấu cơm.
Bước 1, thi làm gạo: sau hồi trống lệnh, các đội đổ thóc vào xay, giã, dần sàng. Giáp nào có được gạo trắng trước nhất là thắng cuộc.
Bước 2, thi kéo lửa và lấy nước: Lấy lửa từ hai thanh nứa già cọ vào nhau (khó nhất là khâu này), áp bùi nhùi rơm khô vào cho bén lửa. Người lấy nước cách đó khoảng 1km, nước chứa sẵn vào 4 cái be bằng đồng, đợi người đến lấy mang về. Giáp nào lấy được lửa trước và lấy nước về đích trước thì giáp đó thắng cuộc.
Bước 3, nấu cơm: giáp nào thổi được cơm chín dẻo, ngon và xong trước thì thắng cuộc. Cơm của giáp đó được dùng để cúng thần.
Lễ hội thi nấu cơm ở hội làng Chuông – Hà Tây
Cuộc thi của nữ:Người dự thi thực hiện trong một vòng tròn đường kính 1,5m. Quy ước là vừa thổi cơm vừa phải giữ một đứa trẻ chừng 7 – 8 tháng tuổi (không phải là con đẻ của người dự thi) và canh chừng một con cóc không để nó nhảy ra khỏi vòng tròn. Lửa lấy từ bùi nhùi rơm, nhóm củi, đặt bếp, trông đứa trẻ không được khóc và con cóc. Thời gian là cháy hết một nén hương. Cơm chín trước, dẻo ngon hơn là người thắng cuộc.
Cuộc thi của nam: Bếp đặt sẵn bên bờ một cái ao hay bờ đầm. Mỗi người dự thi một bếp. Sau hồi trống lệnh, các chàng trai bước xuống một cái thuyền nan, bơi bằng tay sang bờ bên kia, áp thuyền vào bờ và thực hiện hết thảy các việc trên thuyền bồng bềnh. Tay ướt vẫn phải đánh lửa, thổi nấu và giữ thuyền ổn định. Ai thổi được nồi cơm thơm dẻo ngon, xong trước là người thắng cuộc.
Lễ hội thi nấu cơm ở hội Từ Trọng – Thanh Hóa
Người dự thi ngồi trên thuyền thúng tại một đầm rộng, lộng gió. Mỗi người một thuyền, kiềng, rơm ẩm, bã mía tươi và trang bị khác giống nhau. Sau hiệu lệnh, các thí sinh đưa thuyền rời bờ ra giữa đầm. Thuyền bồng bềnh, gió lộng, củi lửa lại khó cháy, thậm trí có lần bị mưa phùn gió bắc. Kết thúc cuộc thi ai có nồi cơm hoặc chõ xôi chín dẻo, ngon là người thắng cuộc.
Lễ hội thi nấu cơm ở hội Hành Thiện – Nam Định
Cuộc thi dành cho nam. Mỗi nhóm hai người, xếp thành hàng ngang. Một nguời buộc cành tre dài, dẻo dọc theo sống lưng ngọn cao hơn đầu, niêu đất có sẵn gạo và nước để nấu cơm treo trên ngọn cần về phía trước, người kia lo củi lửa và đun nấu.
Sau hiệu lệnh, người nấu phải tạo lửa từ hai thanh nứa già, sau đó châm lửa vào cây đuốc hơ dưới đáy niêu cơm. Cả hai người đều cùng phải bước đi quanh sân đình. Hết tuần hương là lúc kết thúc cuộc thi. Nhóm nào có cơm chín dẻo, ngon là người thắng cuộc.
