Tết Nguyên tiêu hay Tết trừ sâu bọ được tổ chức vào ngày 5 tháng 5 âm lịch hàng năm. Đây là lễ hội mùa xuân truyền thống ở các nước Đông Á, và Việt Nam là một trong những quốc gia đã duy trì và bảo tồn nét đẹp này lâu đời nhất. Ở mỗi quốc gia khác nhau, Tết Đoan Ngọ sẽ mang một ý nghĩa nhất định, tuy nhiên đối với người Việt Nam, Tết Đoan Ngọ là ngày Tết giết sâu bọ, thờ cúng tổ tiên.
Sở dĩ người Việt Nam có quan niệm này là vì đây được coi là thời kỳ chuyển tiếp và thời kỳ dễ bùng phát dịch bệnh. Vào ngày này, nếu tuân theo phong tục cổ xưa, người nông dân sẽ không còn lo mùa màng, cây cối bị sâu bệnh phá hoại. Năm này qua năm khác, ngày này đã dần trở thành một phong tục, và cho đến nay, Tết Đoan Ngọ đã trở thành một ngày Tết cổ truyền của người Việt.
Tết Đoan Ngọ là gì?
Tết Đoan Ngọ (còn được gọi là Tết Đoan Dương, Tết diệt sâu bọ… ); là một ngày Tết truyền thống tại một số nước như Trung Quốc, Hồng Kông, Đài Loan, Triều Tiên, Nhật Bản và Việt Nam. Tết Đoan Ngọ tồn tại từ lâu trong văn hóa dân gian phương Đông và có ảnh hưởng đến sinh hoạt văn hóa. Đoan nghĩa là mở đầu, Ngọ là khoảng thời gian từ 11 giờ trưa tới 1 giờ chiều; chính vì vậy, theo truyền thống, người ta thường ăn Tết Đoan Ngọ vào buổi trưa.
Tết Đoan Ngọ còn được gọi là Tết Đoan Dương bởi theo triết lý phương Đông; thì hỏa khí (thuộc dương) của trời đất và trong cơ thể của con người trong ngày Đoan Ngọ đều lên đến đỉnh. Người Việt Nam còn gọi Tết Đoan Ngọ là Tết giết sâu bọ; là ngày phát động bắt sâu bọ, tiêu diệt bớt các loài gây hại cho cây trồng trên cánh đồng; trong đó nhiều loài sâu có thể ăn được và chúng được coi như là chất bổ dưỡng.
Những phong tục đẹp trong ngày Tết Đoan Ngọ
Khảo cây vào giờ Ngọ
Đúng 12 giờ trưa vào ngày Tết Đoan Ngọ, ở nhiều địa phương sẽ thực hiện tập tục khảo cây hay còn gọi là đánh cây. Những cây bị khảo thường là những loại cây ăn quả ít ra quả hoặc bị sâu bệnh.
Nghi thức khảo cây sẽ có 2 người: Một người tuổi sẽ trèo lên cây đóng vai cây; người còn lại ở dưới, cầm dao, gõ vào gốc cây và bắt đầu đưa ra các câu vấn đáp để người ở trên trả lời, các câu hỏi như: Tại sao năm nay cây cối không đơm hoa, kết trái?, Mùa cây sau quả có ra nhiều không?,…
Theo quan điểm xưa, nếu thực hiện điều này và kèm theo ước muốn sung túc, đầy đủ thì sẽ được theo ý nguyện.
Hái lá thuốc vào 12 giờ trưa
Vào trưa 12 giờ, ở nhiều địa phương thường thấy là những vùng thôn quê; người dân sẽ rủ nhau đi hái lá thuốc. Theo quan niệm của người xưa truyền rằng, 12 giờ trưa là thời khắc dương khí tốt nhất vì mặt trời sẽ tỏa ra ánh nắng tốt nhất trong năm; do đó các loại cây lá hái trong thời gian này có tác dụng chữa bệnh tốt nhất.
Các loại cây thường hái thường sẽ là các loại cây cỏ; có tác dụng chữa bệnh như các bệnh ngoài da hay các bệnh đường ruột. Sau khi hái về, người dân sẽ đun nước tắm hoặc xông hơi để phòng hoặc trị bệnh.
Tắm nước lá mùi
Ăn trái cây và cơm rượu nếp giết sâu bọ
Vào ngày này, nhiều người tin rằng việc ăn một số loại trái cây có vị chua như: mận, cam, bưởi, xoài,… có thể loại trừ được sâu bọ; mầm bệnh trong hệ tiêu hóa. Bên cạnh đó, việc ăn trái cây đầu mùa cũng thể hiện được mong muốn một cuộc sống đầy đủ, cây cối đơm hoa, kết trái.
Vào ngày mùng 5 tháng 5 hằng năm, nhiều gia đình sẽ quây quần sum họp với nhau; và cùng ăn cơm rượu nếp cẩm. Cơm rượu nếp cẩm là cơm từ gạo nếp cẩm được nấu lên men cùng với rượu. Đây là món ăn có vị ngọt và chữa được nhiều bệnh như suy nhược cơ thể; làm giảm cơn khát, trị chứng ra mồ hôi trộm.
Phong tục này đã có từ lâu đời nhằm thể hiện mong muốn đẩy lùi được mầm bệnh trong cơ thể; mang lại sức khỏe dồi dào và tươi trẻ.
Ăn bánh ú tro hoặc thịt vịt
Bánh ú tro cũng là một món ăn đặc trưng; và không thể bỏ qua trong ngày Tết Đoan Ngọ. Bánh ú tro dễ ăn, dễ tiêu làm mát ruột; thường ăn với đường hoặc mật. Bánh được gói lại thành từng chùm, một chùm thường từ 7 – 10 cái và cho vào nồi luộc.
Cứ vào dịp Tết Đoan Ngọ, nhiều gia đình sẽ cùng nhau quây quần bên nhau; ăn bánh và cùng nhau trò chuyện.
Theo Đông y, thịt vịt có tính mát và có tác dụng giải nhiệt rất tốt. Vì thế người Việt Nam, đặc biệt ở miền Bắc nhiều gia đình còn giữ phong tục ăn thịt vịt trong Tết Đoan Ngọ để bồi bổ và thanh lọc cơ thể.
