Tết Hàn Thực là một ngày lễ hàng năm được bắt nguồn từ một truyền thuyết ở Trung Quốc, tuy nhiên người Việt Nam vẫn giữ được những phong tục riêng trong ngày tết này. Trong ngày này, người ta quan niệm không được dùng lửa và mọi người trong gia đình phải ăn đồ chay nguội như bánh trôi, bánh chay. Tuy có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng tết Hàn Thực đối với người Việt Nam vẫn mang những sắc thái riêng của văn hóa dân tộc và mang đậm chất Việt như việc người dân vẫn sử dụng lửa trong ngày này. Cứ đến ngày 3 tháng 3 âm lịch hàng năm, người ta lại ăn những món nguội với tấm lòng thành kính nhất để tưởng nhớ người đã khuất.
Nguồn gốc tết Hàn Thực
Theo nghĩa chữ Hán, “Hàn” là lạnh, “thực” là ăn, “Tết Hàn thực” là tết ăn đồ lạnh. Phong tục cổ truyền này có nguồn gốc theo một câu chuyện ly kỳ truyền tụng nhiều đời.
Chuyện kể rằng vào đời Xuân Thu (770 – 221); Vua Tấn Văn Công nước Tấn gặp loạn nên phải bỏ nước lưu vong sống cảnh nay trú nước Tề; mai ở nước Sở. Một hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi theo phò Vua trên đường lánh nạn; lương thực cạn kiệt đã phải lén cắt một miếng thịt đùi mình nấu lên dâng Vua. Vua ăn xong, hỏi ra mới biết đem lòng cảm kích vô cùng.
Giới Tử Thôi theo phò Vua Tấn Văn Công trong vòng 19 năm; cùng nhau nếm mật nằm gai, khổ luyện thành tài. Về sau, Tấn Văn Công giành lại được ngôi vương, trở về làm Vua nước Tấn; phong thưởng rất hậu cho những người có công nhưng lại quên mất Giới Tử Thôi.
Truyền thuyết từ xa xưa
Giới Tử Thôi cũng không oán giận gì, cho rằng những việc đó đâu có gì đáng nói. Vì thế, ông về nhà đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn. Tấn Văn Công về sau nhớ ra, cho người đi tìm nhưng vì là người không tham danh vọng; Tử Thôi nhất quyết không quay về lĩnh thưởng; Vua ra lệnh đốt rừng nhằm thúc ép Tử Thôi quay về. Không ngờ Tử Thôi quyết chí, 2 mẹ con cùng chịu chết cháy trong rừng. Hôm ấy là ngày 3.3 Âm lịch.
Nhà Vua hối hận cho lập miếu thờ. Hàng năm, cứ đến 3.3 Âm lịch dân bị cấm dùng lửa nấu ăn; ngay cả việc làm cỗ cúng cũng phải làm từ hôm trước, đây được coi là ngày Tết Hàn thực.
Mặc dù có nguồn gốc từ Trung Quốc nhưng Tết Hàn thực của người Việt vẫn mang những sắc thái riêng. Đây là một dịp để người Việt hướng về nguồn cội, tưởng nhớ ân đức tổ tiên. Vào ngày này, người Việt không kiêng lửa; vẫn nấu nướng bình thường. Điều đặc biệt, người Việt còn sáng tạo nên bánh trôi, bánh chay là những thức ăn nguội tượng trưng cho Tết Hàn thực.
Lễ trong tết Hàn thực
Mặc dù có nguồn gốc từ Trung Quốc; nhưng Tết Hàn thực của người Việt vẫn mang những sắc thái riêng. Đây là một dịp để người Việt hướng về nguồn cội, tưởng nhớ ân đức tổ tiên. Vào ngày này, người Việt không kiêng lửa; vẫn nấu nướng bình thường. Điều đặc biệt, người Việt còn sáng tạo nên bánh trôi, bánh chay; là những thức ăn nguội tượng trưng cho Tết Hàn thực. Ngoài bánh trôi và bánh chay, các gia đình cũng có thể mua thêm hoa quả và các thứ bánh trái khác. Sau khi bày lễ lên ban thờ, các gia đình thường thắp hương và khấn gia tiên; theo Bài cúng Tết Hàn thực được lưu truyền từ xưa đến nay.
Cách khấn trong Tết Hàn Thực, theo sách Văn khấn nôm tại nhà – Tập văn cúng gia tiên; do Đại đức Thích Quảng Định hiệu đính (Nxb Văn hóa thông tin phát hành) thì phải khấn thần ngoại trước, thần nội sau.
